Kun je het gedrag van het kind los zien van de context waarin het kind opgroeit en in is opgegroeid? Nee, natuurlijk niet! De context is van invloed op de ontwikkeling van ieder kind. Bij Fornhese Almere team 6-12 maken ze van de individuele hulpvraag bij aanmelding al direct een relationele. Want achter de problemen van een kind, spelen vaak meerdere factoren een rol. Door systeemgericht te werken, verplaatst de focus zich van ‘behandeling van het kind’ naar ‘behandeling van en kijken naar het systeem’. Deze nieuwe manier van werken vraagt om anders te kijken, anders te doen en anders samen te werken.

Klinisch psycholoog en systeemtherapeut Kathleen van den Brand en klinisch psycholoog (i.o. tot systeemtherapeut) Sanne van Gent, nemen ons mee in hoe zij deze beweging maken en waar zij nu staan, samen met collega’s, gezinnen en netwerkpartners.

Wat is systeemgericht werken?

Systeemgericht werken is een manier van behandelen waarbij al vanaf de start gericht wordt op het leren kennen van de belangrijke relaties rond het kind en de interacties tussen elkaar. En deze ook een essentieel onderdeel laten zijn van diagnostiek en behandeling.  Kathleen en Sanne vertellen dat gedrag en problemen altijd plaatsvinden in interactie met anderen. Door het systeem mee te nemen, krijg je pas een goed beeld van wat er speelt aan patronen en interacties en ontstaan er nieuwe en vooral structurele mogelijkheden tot verandering.

De aanleiding: van individu naar systeem

Kathleen en Sanne vertellen dat de behoefte aan verandering voortkwam uit obstakels in de manier van behandelen. ‘’Wat we merkten was dat binnen onze doelgroep een individuele benadering, waarbij ook altijd ouderbegeleiding plaats vond, onvoldoende effect had en niet zorgde voor een structurele verandering in het gezin of de verdere context.  Oude patronen namen dan al snel weer de overhand waardoor vaak weinig effectiviteit in de behandeling zichtbaar was’’ vertelt Kathleen.

Sanne vult aan: ‘’We kwamen er als team steeds meer achter, we moeten op een andere manier gaan werken. Op een andere manier gaan kijken. De behandeling is een klein onderdeel in het leven van de cliënt en het gezin. Om echt het verschil te maken, moet je het systeem, waar het kind grotendeels van de tijd doorbrengt, actief betrekken bij de behandeling.’’ Ook vanuit literatuur en recent wetenschappelijk onderzoek wordt dit ondersteund, zoals in het recent verschenen proefschrift van Hanna Stolper.

Van theorie naar praktijk

Samen met het team werd een systemische werkwijze ontwikkeld.  ‘’Wat we doen, is eigenlijk al meteen bij intake de aanmeldreden vergroten naar hoe het is voor het hele gezin. Je kijkt niet alleen naar wat er aan de hand is met het kind,’’ zegt Sanne. ‘’Je onderzoekt met elkaar: wat maakt dat dit gedrag nu ontstaat, in dit gezin, op deze plek? Wat probeert het kind duidelijk te maken? En wat heeft het systeem nodig om tot rust te komen of te herstellen?’’

Bijvoorbeeld Milan, een 10-jarige jongen opgroeiend met zijn beide ouders en zus van 2. Milan werd aangemeld vanwege forse emotieregulatieproblemen. Er was veel ruzie thuis en ook op school was Milan regelmatig niet meer welkom. Tijdens de intake werd de hulpvraag geherformuleerd naar hoe kunnen wij als gezin op een andere manier omgaan met emoties. En wat hebben we hierbij van onszelf en elkaar nodig?

Kathleen: ‘’We kijken ook naar familiegeneraties. Hoe zit het met opa’s, oma’s, andere familieleden? Hetgeen wat nu speelt, is dat iets wat jullie herkennen in de familie? Je merkt dat het kind dan ook meer gaat praten. Want hij/zij kent natuurlijk ook familieleden. De focus ligt dan echt in context van de familie. Dat noemen wij intergenerationeel kijken.’’

Bij Milan en zijn gezin bleek dat vader vroeger ook periodes heeft gehad van niet naar school willen en moeite met reguleren. Door hier met elkaar over te praten zorgde dat ze naar elkaar hierover milder werden. Hij herinnerde zich daardoor dat zijn vader (Opa) hem dan zo kon helpen door even samen te fietsen.

Moeder merkte in de gesprekken dat het gedrag van Milan veel gevoelens van onmacht opriep en een trigger was voor de traumatische ervaringen die zij ervoer in haar gezin van herkomst. In het contact met Milan kon ze daardoor bevriezen en vervolgens een enorme teleurstelling uiten. Dit verergerde het gedrag van Milan in de interactie met moeder. En hierdoor werd het gevoel van falen bij moeder vergroot. Dit schiep afstand tussen de ouders, die hier nog meer werden gefrustreerd, doordat ook de school op dezelfde manier invoegde en de druk verhoogde.

Van eerste kennismaking naar gezinsgericht

In bovenstaande casus zijn ze direct gestart met behandeling gericht op het hele gezin. Beide ouders werden gesproken over hun verleden, intergenerationele thema’s en hun trauma’s. Vervolgens hoe dit doorwerkte in hun relatie en ouderschap. Hierdoor kon vader moeder veel beter ondersteunen, kon moeder weer verbinden met haar kinderen en zelfs ook wel genieten. Moeder werd gestimuleerd om hulp te zoeken voor haar trauma’s, zodat zij beter kon herkennen wanneer dit speelde en er op een andere manier mee om kon gaan. Milan werd rustiger en een individuele behandeling was in deze casus niet meer nodig.

Als ze individueel waren gestart met ouderbegeleiding gericht op: hoe ga je om met de woede explosies van Milan en hoe bejegen je Milan, had je bovenstaande proces toch minder zichtbaar kunnen maken en kom je in een herhalend patroon terecht van: hoe ga je met Milan om?

Doordat ze systeemgericht kijken ontstond er binnen het gezin meer inzicht op de invloed van de interactiepatronen. Er vielen kwartjes. De ouders leerden hun kind beter begrijpen en ook zichzelf en wat hen triggert in het hier en nu en van vroeger.  Én, hoe je hier als ouder mee om kunt gaan. Dáár zit de kracht van deze manier van werken.’’

Samenwerkingen binnen de organisatie

Fornhese is onderdeel van GGz Centraal en dat biedt kansen. In gesprekken met ouders raken vaak ook hun eigen thema’s geraakt. Thema’s die soms verder reiken dan wat wij hen als Fornhese kunnen bieden. Daarom is er een samenwerking gestart tussen Fornhese en de Meregaard waarbij we naar elkaar kunnen verwijzen zonder tussenkomst van de huisarts.  Bij Milan bijvoorbeeld zorgde deze samenwerking ervoor dat moeder ook direct de hulp kon krijgen die zij nodig had. Binnen Fornhese willen ze toewerken naar écht gezamenlijke behandelingen, met gedeeld overleg én behandeling. Want wat iemand als ouder leert of doormaakt, heeft directe impact op het kind en daarmee ook op onze behandeling.

Samen werken, een gedeelde verantwoordelijkheid

Systeemgericht werken is niet iets wat je ernaast doet, benadrukken Sanne en Kathleen. Het vraagt continuïteit en afstemming. ‘’We doen dit als team. We werken veel samen. We zitten met meerdere behandelaren en systeemtherapeuten om tafel. En we nemen ouders en netwerkpartners daar volwaardig in mee.’’

De regio speelt ook een belangrijke rol. ‘’Wij als ggz zijn onderdeel van het netwerk, maar we benoemen expliciet dat we het niet alleen kunnen. Partijen zoals de buren, vrienden en familie, maar ook de voetbalclub of de school, hebben een aandeel in het gedrag van het kind. Bij een kind met complexe problemen is er altijd een samenspel is van factoren. Verandering is alleen mogelijk is als we het samen dragen. Juist die verbinding maakt het werk duurzaam. Het gaat erom dat het kind straks weer verder kan, niet alleen tijdens de behandeling, maar vooral daarna.’’

Wens voor de toekomst van systeemgericht werken

Binnen Fornhese Almere is systeemgericht werken inmiddels meer dan een aanpak. Het is een werkwijze geworden. ‘’Wat ik wens is dat we over een jaar, of een paar jaar, deze manier van werken, met trots en vertrouwen aanpakken. En dat we sowieso Fornhese-breed, of heel GGz Centraal, elkaar hier meer in opzoeken.’’ vertelt Sanne.